CSR – geneza

CSR (ang. corporate social responsibility) – społeczna odpowiedzialność biznesu dla niektórych wydaje się być terminem nowym, ale pierwsze kroki w tym zakresie niektórzy upatrują już w starożytności. Ciężko jest wyznaczyć konkretną datę początkową CSR. Na pewno ważny jest moment, kiedy przedsiębiorcy zaczęli uświadamiać sobie, że ich działania społeczne lub ekologiczne przynoszą im wymierne korzyści. Ta świadoma działalność, która była wynikiem własnych regulacji, ale także i nacisku interesariuszy, połączona ze strategicznym podejściem do odpowiedzialności, to początek CSR.

Szukając najstarszych wzmianek na temat CSR, można się ich dopatrzeć już w starożytnej historii. Jako pilotażowy dokument traktujący o społecznej odpowiedzialności w biznesie można przyjąć Kodeks Hammurabiego (XVIII w p.n.e.). Była w nim mowa o karze – w niektórych przypadkach nawet o karze śmierci – dla przedsiębiorców (np. budowniczych czy rolników) za wypadki i szkody poniesione przez ich „interesariuszy”. W późniejszych wiekach wielcy filozofowie starożytni, jak np. Arystoteles, rozgraniczali potępianą „sztukę zdobywania pieniędzy” od „sztuki gospodarowania”.

W historii nowożytnej początek CSR datuje się na wiek XVIII. Społeczna odpowiedzialność oznaczała wówczas raczej osobistą aktywność charytatywną przedsiębiorców. Nie była kojarzona bezpośrednio z firmą. Opierała się na filantropijnej działalności między innymi takich przedsiębiorców, jak J. D. Rockefeller czy A. Carnegie. Ten ostatni przesłanek odpowiedzialności społecznej upatrywał w Biblii. Według niego miały składać się na nią dwie zasady:

„dobroczynności, która nakazuje bogatym wspomaganie ubogich, oraz powierniczości, która nakazuje bogatym traktowanie siebie jako włodarzy majątku powierzonego im przez społeczeństwo, a zatem majątek ten powinien być wykorzystywany zgodnie z celami ogólnospołecznymi”.

Wiek XX przyspieszył rozwój terminu społecznej odpowiedzialności biznesu. Z naukowego punktu widzenia jako pierwsza zajęła się tematem uczelnia Harvard Business School w latach 20-tych. Lata 50-te to okres, kiedy Howard Bowen nakreślił nowoczesne spojrzenie na CSR. W „Social Resposibilities of the Businessman” twierdził, że działania biznesowe mają wpływ na zwykłych ludzi i społeczeństwa i dlatego powinny one być spójne z celami i wartościami społecznymi. Głośne afery środowiskowe oraz te związane z zatrudnianiem dzieci przez wielkie korporacje przyspieszyły proces rozwoju CSR oraz skierowały go na tory obecnego znaczenia tego pojęcia, które zaczęło funkcjonować dopiero w latach 70-tych. Lata 60. i 70. to okres, kiedy toczyła się dyskusja na temat etyki w biznesie oraz podjęto próby utworzenia podstaw teoretycznych koncepcji. Pojawiały się nowe pojęcia, jak na przykład zrównoważony rozwój, w którego zasadach CSR ma także swoje korzenie.

Potrzeba uwzględniania zasad zrównoważonego rozwoju na arenie międzynarodowej wskazana została w 1969 r. przez ówczesnego sekretarza generalnego ONZ – S. U Thanta – podczas posiedzenia XXIII Sesji Zgromadzenia Ogólnego. W 1972 roku odbyła się Konferencja ONZ „Środowisko Życia Człowieka” w Sztokholmie, gdzie określono prawa człowieka do zdrowego środowiska. Założenia zrównoważonego rozwoju zdefiniowane zostały w raporcie Światowej Komisji Środowiska i Rozwoju ONZ „Nasza Wspólna Przyszłość” opublikowanym w 1987 r. Zasady te odnoszą się do aspektów społeczno-gospodarczych, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi środowiska przyrodniczego oraz trwałości podstawowych procesów naturalnych w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. W 1991 roku Rada Biznesu na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju, powołana przez Międzynarodową Izbę Handlu (ICC), przygotowała Kartę Biznesu na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju, w której określono 16 zasad tworzenia systemów zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach. Rok później, w 1992, odbyła się Konferencja ONZ „Środowisko i Rozwój”, czyli Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro. Podczas Konferencji przyjęto między innymi trzy podstawowe dokumenty: Deklaracja z Rio dotycząca praw i obowiązków państw w zakresie ochrony środowiska i rozwoju, Globalny program działań Agenda 21, mówiący o międzynarodowej strategii wprowadzania rozwoju zrównoważonego oraz Ramowa Konwencja w sprawie zmian klimatu, zalecająca restrukturyzację światowej gospodarki. Nowe podejście do zrównoważonego rozwoju przedstawiła Unia Europejska 1993 roku w ramach „Piątego programu działań w dziedzinie ochrony środowiska”. Podstawą tego podejścia było przekonanie, że  przedsiębiorstwa są nie tylko źródłem znacznej części problemów środowiskowych, ale muszą również uczestniczyć w ich rozwiązywaniu. W 2002 odbył się Szczyt Ziemi w Johannesburgu, gdzie przyjęto Deklarację na rzecz Zrównoważonego Rozwoju. Stwierdza się w niej m.in.:

„Przyjmujemy na siebie zbiorową odpowiedzialność za dokonanie dalszego postępu w zakresie współzależnych i nawzajem wspierających się filarów zrównoważonego rozwoju – rozwoju gospodarczego, rozwoju społecznego i ochrony środowiska – i ich wzmocnienia na szczeblu lokalnym, krajowym, regionalnym i globalnym”.

Czerwiec 2012 to czas Konferencji Rio +20 – Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie Zrównoważonego Rozwoju – 20 lat po Szczycie Ziemi w Rio w 1992 r., której jednym z głównych tematów jest budowa „zielonej gospodarki” celem osiągnięcia zrównoważonego rozwoju i ograniczenia ubóstwa oraz poprawienia międzynarodowego systemu koordynacji w zakresie zrównoważonego rozwoju.

W Polsce wyraźnego społecznego zaangażowania przedsiębiorców można upatrywać w wieku XIX. Wspierali oni budowę osiedli przyfabrycznych dla pracowników, brali udział w rozwijaniu szkolnictwa zawodowego, pomagali także doraźnie swoim pracownikom. Aktywne zaangażowanie przedsiębiorców zaznaczyło się potem w okresie międzywojennym. Jak twierdzą naukowcy m.in. Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, ma ono swoje podstawy w działaniach inteligencji polskiej, m.in. Dezyderego Chłapowskiego. W trakcie okupacji wielu wspierało Polski Czerwony Krzyż. Przełom w temacie nastąpił po roku 1989. Wraz z wolnym rynkiem zaczęła się odbudowywać i rozwijać społeczna aktywność przedsiębiorców. A problemów społecznych było dużo. Rozwijające się przedsiębiorstwa były jednym z głównych źródeł finansowania działań społecznych. Wśród pierwszych ośrodków rozwijających tę dyscyplinę przede wszystkim trzeba wymienić Zespół Badawczy Etyki Życia Gospodarczego IFiS PAN, pod kierownictwem prof. W. Gasparskiego. Pierwsze publikacje zaczęły pojawiać się w połowie lat dziewięćdziesiątych, pierwsze badanie „Etyka w polskiej gospodarce” przeprowadzono w roku 1998.

W ciągu ostatnich lat zorganizowano w Polsce wiele konferencji i spotkań, przeprowadzono liczne badania, przygotowano szereg publikacji prezentujących zarówno teoretyczne aspekty społecznej odpowiedzialności biznesu, jak i najlepsze praktyki stosowane w przedsiębiorstwach działających w Polsce. Coraz więcej przedsiębiorstw wdraża programy etyczne, standardy odpowiedzialnego zarządzania, realizuje partnerskie programy we współpracy z organizacjami pozarządowymi. Największy wkład w rozwój społecznej odpowiedzialności biznesu mają duże firmy, w szczególności korporacje. Coraz częściej jednak ten styl zarządzania jest także z sukcesem wprowadzany do średnich, małych, a nawet mikroprzedsiębiorstwach. Nieunikniona jest zmiana, która wprowadzi nas w nowy wymiar kapitalizmu – gospodarki wolnorynkowej, szanującej, poza wskaźnikiem ekonomicznym jej funkcjonowania, także elementy społeczne i ekologiczne. Stan środowiska naturalnego wymaga od nas takiej zmiany.

JO

Artykuł pochodzi z 4 numeru czasopisma Logistyka Odzysku (3/2012) „CSR – ekologiczna odpowiedzialność biznesu”

Źródła:
Z. Bierzański, Magazyn BCC
H.R. Bowen, Social responsibilities of the businessman, Harper & Row, New York 1953
E. Leś, Zarys historii dobroczynności i filantropii w Polsce, Warszawa 2001
B. Rok, Odpowiedzialny biznes w nieodpowiedzialnym świecie, Akademia Rozwoju Filantropii w
Polsce, Forum Odpowiedzialnego Biznesu, Warszawa 2004
www.wikipedia.org